W kierunku wschodnim od bastionu 3 w ciągu kurtyny bastionowej, łączącej go z bastionem 2, we wnętrzach, której stworzono największy pawilon wystawowy Muzeum Fortyfikacji i Broni, usytuowana jest Brama Szczebrzeska.

Jest to brama południowa (między bastionem 2 i 3), przez którą prowadziła droga w stronę Szczebrzeszyna, a później także Lublina. Nieznany jest pierwotny wygląd bramy. Był to obiekt dwukondygnacyjny z pewnością najokazalszy ze wszystkim bram. Zaprojektowana została najprawdopodobniej przez Bernarda Morando, a budowę jej po śmierci architekta ukończył murator Błażej Gocman. Brama w latach 1770-1772 otrzymała fasadę z falistą formą attykową zwieńczoną kamiennymi figurami św. Floriana i Michała Archanioła oraz 22 wazonami autorstwa Jana i Jakuba Macherów. Pojawiła się wówczas trzecia nazwa tej bramy- „Brama Floriańska” (uprzednio nosiła nazwę „Bramy Lubelskiej”). W latach 1821-1824 nadano jej nowy, surowy klasycystyczny wygląd. Po przebudowie początkowo urządzono tutaj mieszkania dla 7 oficerów garnizonu twierdzy zamojskiej, a potem więzienie (najłagodniejsze w całej twierdzy). W środkowej kazamacie bramy więziony był m.in. Walerian Łukasiński – najsłynniejszy więzień twierdzy zamojskiej w latach 20. XIX wieku. Z końcem XIX wieku bramę przebudowano ponownie i przeznaczono na wojskową kuchnię.
Brama w latach 20. XX wieku po kolejnej przebudowie, pełniła rolę domu noclegowego, a następnie Hotelu (hotel „Sejmikowy”, po II wojnie światowej „Staromiejski”). 14 XII 1924 roku w Bramie Szczebrzeskiej otwarty został Sejmikowy Dom Noclegowy (popularnie zwany hotelem „Sejmikowym”). Był to tani, dość schludny hotel ze stajnią i herbaciarnią (fronton z czerwonym napisem oświetlała lampa łukowa). W 1927 roku dysponował 40 lóżkami. Były tu 4 pokoje (2 zł), ogólna sala z łóżkami (1 zł) i tapczanami (30 gr.) oraz miejsca przy stole w herbaciarni (20 gr. za noc). W 1926 roku gościł łącznie 15 983 osoby. Na początku lat 30. XX w. „dom nocnikowy”, jak go również poważnie nazywali podzamojscy włościanie, przemianowano oficjalnie na Hotel „Sejmikowy”. 1 VI 1948 roku przywrócono obiektowi funkcję domu noclegowego. W latach 1951-1971 czynny był jako hotel „Staromiejski” (9 pokoi, w tym jedno i dwu osobowy, razem 47 miejsc) w 1965 roku udzielił 13 300 noclegów, mimo że nie miał nawet bieżącej wody.
Jeszcze po II wojnie światowej w zworniku południowej arkady Bramy widniała cesarska korona, zwieńczona niegdyś wielkim inicjałem cara Rosji Aleksandra I. Obecnie obiekt odtworzony został w wyglądzie po przebudowie w l. 20. XIX wieku z dodaniem fragmentu mostu zwodzonego od strony południowej. Zrekonstruowano także fragmenty bramnego muru kurtynowego prowadzącego do bastionu 2 i taki sam fragment od strony bastionu 3.
Na przedpolu bramy odrestaurowany obiekt to „Wartownia” będąca niewielkim budynkiem z 2 ćwierci XIX wieku (dawniej funkcjonującym w istniejącym tam rawelinie – elemencie fortyfikacji zewnętrznej w kształcie trójkąta). Obiekt ten o ceglano-kamiennych elewacjach, zaopatrzony jest w arkadowe wnęki i strzelnice broni ręcznej, wchodził ongiś w skład systemu obronnego XIX wiecznego rawelinu przed Bramą Szczebrzeską.

Oprac.
Dr. Jacek Feduszka
Muzeum Zamojskie w Zamościu